Əsədin sonunu gətirən LAYİHƏ – Avropa ərəb qazına QOVUŞA BİLƏCƏK?
Qeyd edək ki, 2001-ci ildə ilk dəfə Qətər qazının Suriya və Türkiyə üzərindən Avropaya çatdırılması məsələsi gündəmə gəlib və məsələ razılaşdırılıb.
Bəşər Əsəd əvvəlcə bu layihəyə müsbət fikir bildirsə də, 2006-cı ildə ona qarşı çıxır.
Belədə, layihə bu illər ərzində kağız üzərində qalır. Həmin layihənin gerçəkləşməsinə Rusiya və İran əngəl olurdu. Moskva düşünürdü ki, Qətər qazı Avropaya çıxsa “Qazprom” buradakı dominant mövqeyini itirəcək. Xatırladaq ki, Ukrayna müharibəsinə qədər Avropanın idxal etdiyi qazın 40 faizi “Qazprom”un payına düşürdü.
İran isə Fars Körfəzində Qətərlə bəzi mübahisəli qaz yataqlarına görə, həm də öz qazını Suriya üzərindən Avropaya çıxarmaq istəməsi səbəbindən Əsədə ciddi təzyiq göstərirdi.
Nəticədə Rusiyanın hərbi bazasının və İranı dəstəkləyən qüvvələrin Suriyada güclü mövqedə olmaları səbəbindən Əsəd Suriyanın mənafeyinə uyğun olan və ona milyardlar qazandıracaq bu layihəyə “yox” deməyə məcbur oldu.
Digər layihə isə Misir qazını əsas xətt ilə İordaniya, Livan və Suriyaya, ayrılmış bir qol ilə İsrailə çatdıran və hazırda işləyən bu xəttin növbəti mərhələdə uzadılaraq Türkiyəyə çatdırılmasını nəzərdə tutun Ərəb Qaz Xəttidir. Sonra isə bu qazın Avropaya çatdırılması da nəzərdə tutulub.
Hətta Türkiyənin ildə 4 milyard kub metr qaz alışını da öhdəliyinə götürən razılıq da vardı. Yenə də Rusiya və İran təzyiqi ilə Əsəd 2009-cu ildə bu razılaşmanın da ləğv olunduğunu bəyan etdi.
İndi isə Suriyada yeni situasiya yaranıb. Əsədin devrilməsinə gətirən səbəblərdən biri də heç şübhəsiz onun bu layihələrə qarşı çıxması olub.
Suriyada yaranan yeni situasiya fonunda görəsən sözügedən layihələr nəhayət reallaşa bilərmi?
Mövzu ilə bağlı Bizim.Media-ya açıqlamasında iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bildirib ki, postəsəd dövründə Suriyadan keçməsi gözlənilən bu layihələrin gerçəkləşməsi onun maliyyələşməsi və təhlükəsizliyinin təmin edilib-edilməməsindən asılıdır:
“Bu qaz boru layihələri doğrudan da illərdir müzakirə olunur. Suriyada hökm sürən qeyri-sabitlik səbəbindən həmin layihələri həyata keçirməyə maneə olurdu. Suriyada baş verən hadisələrdən sonra ola bilər həmin layihələr gələcəkdə yenidən masaya gəlsin. Amma burada əsas məsələ onun maliyyəsinin kim tərəfindən ayrılması məsələsidir.
Çünki relyefi, coğrafiyanı, həm də boru kəmərlərinin uzunluğunu nəzərə alsaq, bunlar həddən artıq bahalı layihələrdir. Onun həyata keçməsinə milyardlarla dollar vəsait lazım olacaq. Bu səbəbdən maliyyə mənbələri tapılsa, həmin layihələrin gerçəkləşməsi də mümkündür”.
Ekspert qeyd edir ki, maliyyə mənbələrinin tapılması fonunda təhlükəsizlik məsələləri də ortaya çıxacaq:
“Suriya hazırda qeyri-sabit vəziyyətdədir. Bu vəziyyətin hələ bir müddət davam edəcəyi ehtimalı da yüksəkdir. Çünki ortada müxtəlif silahlı qruplaşmalar, maraq qrupları var. Habelə, müxtəlif ölkələrin fərqli məqsədləri də var. Ona görə də əsas məsələ pul və təhlükəsizlik məsələləridir.
Onlar öz həllini tapandan sonra sözügedən boru kəmərləri də çəkiləcək”.
