İran-İsrail müharibəsi olacaq? - BİZİM GÜÜNDƏM
İran və İsrail arasında münasibətlər uzun müddətdir gərgin olaraq qalır və bu gərginlik müxtəlif zamanlarda artıb-azalır. Hazırda iki ölkə arasında rəsmi olaraq bir müharibə olmasa da, onların arasında gizli əməliyyatlar, qarşılıqlı təhdidlər və söz atışmaları tez-tez baş verir.
Bu vəziyyəti tam miqyaslı müharibəyə çevirmək risklidir, çünki regionda digər güclü dövlətlər və beynəlxalq qüvvələr də mövcuddur. Hər iki ölkənin hərbi gücü yüksəkdir və müharibə yalnız İsrail və İranı deyil, həm də Yaxın Şərqdə sabitliyi pozacaq digər ölkələri də təsirləndirə bilər.
Hazırkı şəraitdə birbaşa müharibənin ehtimalı az olsa da, gərginliyin artması, kiçik silahlı qarşıdurmaların, yaxud da müxtəlif ölkələrin dəstəyi ilə qeyri-bərabər münaqişələrin davam etməsi mümkündür. Bu məsələlər diplomatik yollarla həll olunsa, müharibə ehtimalı azalacaq. Lakin təxribatlar davam edərsə, böyük bir münaqişəyə çevrilmək riski də vardır.
Müharibə olarsa kim qalib gəllər?
İran və İsrail arasında müharibə olacağı təqdirdə hansı tərəfin qalib gələcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir, çünki nəticə müxtəlif faktorlardan asılıdır. Hər iki ölkənin özünəməxsus hərbi gücü və strateji üstünlükləri var, lakin onların fərqli zəif tərəfləri də mövcuddur.
1. Hərbi Güc və Texnologiya
İsrail yüksək səviyyədə texnoloji üstünlüklərə malikdir. Müasir hava müdafiə sistemləri (məsələn, "Dəmir Qübbə" – Iron Dome), yüksək təchizatlı hərbi hava qüvvələri və inkişaf etmiş kəşfiyyat və kiber müharibə potensialı İsrailin əsas güclü tərəfləridir.
İran isə daha çox asimmetrik müharibə taktikalarına və proksi qruplarına güvənir. Hizbullah kimi qrupların dəstəyi, habelə İranın geniş raket arsenalı və uzun məsafəli dronları onlara strateji üstünlük verir.
2. Geosiyasi Dəstək və Təsirlər
İsrail, xüsusilə ABŞ və Qərb ölkələrindən güclü diplomatik və hərbi dəstək alır. Bu dəstək həm kəşfiyyat, həm də maddi-texniki yardımlar şəklində özünü göstərir.
İran isə müəyyən regional ölkələrin və bəzi qlobal güclərin dəstəyinə sahib ola bilər. Eyni zamanda, Rusiyanın və Çinlə əməkdaşlığı da İran üçün əhəmiyyətlidir.
3. Münaqişənin Yayılması və Regional Nəticələr
Müharibə Yaxın Şərqdə ciddi təxribatlara və dağınıq münaqişələrə səbəb ola bilər. Bu halda, qalib gəlmək nisbi bir anlayış ola bilər. Çünki hər iki tərəf ciddi iqtisadi və insan itkiləri ilə üzləşə bilər.
Bundan əlavə, müharibə ehtiyatlarının tükənməsi, iqtisadi sanksiyaların güclənməsi və beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası da təsir göstərəcək.
Ümumilikdə, müharibənin kim tərəfindən qalib gələcəyi ilə bağlı dəqiq bir proqnoz vermək mümkün deyil. Bu cür münaqişələrdə nəticə çox vaxt təkcə hərbi gücə deyil, diplomatik və strateji manevrlərə də bağlıdır.
Bu müharibəyə Türkiyə qoşula bilərmi?
Türkiyənin İran-İsrail müharibəsinə qoşulma ehtimalı bir neçə faktordan asılıdır. Hazırda Türkiyənin hər iki ölkə ilə münasibətləri mürəkkəbdir, lakin müxtəlif səbəblərdən birbaşa müharibəyə cəlb olunması ehtimalı nisbətən az görünür. Gəlin bu məsələyə təsir edən əsas amillərə baxaq.
1. Regional Stabilizasiya və Siyasi Prioritetlər
Türkiyə Yaxın Şərqdə sabitliyin qorunmasını prioritet olaraq qəbul edir, çünki bölgədəki münaqişələr onun iqtisadiyyatına və təhlükəsizliyinə təsir göstərə bilər. Türkiyə Suriya, Liviya və Ermənistanla sərhədlərində onsuz da müxtəlif gərginliklər yaşayır və daha bir münaqişəyə cəlb olunmaq Ankara üçün strateji baxımdan çətin qərar olar.
2. Diplomatik Mövqeyi və İkitərəfli Münasibətlər
Türkiyə İranla tarixi, iqtisadi və enerji sahəsində əlaqələrə malikdir. Ancaq eyni zamanda Türkiyənin İsrail ilə də müəyyən iqtisadi və diplomatik əlaqələri var. Belə bir münaqişədə hər iki ölkə ilə balansı qorumaq Türkiyə üçün əhəmiyyətli olacaq.
Türkiyə Yaxın Şərqdə lider rolunda çıxış etmək istədiyindən, münaqişəni həll etmək üçün vasitəçi kimi fəaliyyət göstərmək potensialını nəzərdən keçirə bilər.
3. Müharibənin Xüsusiyyəti və Qlobal Təsir
Əgər müharibə qısamüddətli və yalnız İran və İsrail arasında məhdud şəkildə qalarsa, Türkiyənin birbaşa qoşulma ehtimalı çox azdır. Ancaq münaqişə genişlənərsə və bölgədə ciddi təhdidlər ortaya çıxarsa, Türkiyə öz sərhədlərini və maraqlarını qorumaq üçün addımlar ata bilər.
NATO-nun üzvü olaraq Türkiyənin qərarları qlobal miqyasda dəstəklənən hərbi alyansa uyğun olmalıdır. Türkiyə münaqişəyə hərbi cəhətdən müdaxilə edərsə, bu, NATO üzvü kimi onun mövqeyini mürəkkəbləşdirə bilər.
4. Türkiyə İctimaiyyəti və Daxili Siyasət
Türkiyədəki ictimai rəy də hökumətin müharibəyə qoşulma qərarına təsir göstərə bilər. Müharibə əleyhinə olan əhalinin təsiri ilə hökumət daha çox diplomatik yollarla vasitəçi rolunu oynamağa çalışa bilər.
Ümumiyyətlə, Türkiyə potensial İran-İsrail müharibəsində birbaşa hərbi rol oynamaqdansa, daha çox diplomatik yollarla bölgədəki sabitliyi qorumağa çalışa bilər. Bununla yanaşı, münaqişə daha geniş regional təhlükəyə çevrilərsə, Türkiyə öz maraqlarını qorumaq məqsədilə müdaxilə edə bilər.
Bu müharibə Azərbaycana necə təsir edə bilər?
İran və İsrail arasında müharibə olarsa, Azərbaycan bu münaqişədən bir neçə istiqamətdə təsirlənə bilər. Müharibənin təsirləri əsasən Azərbaycanın coğrafi mövqeyinə, regional əlaqələrinə və iqtisadi maraqlarına görə müəyyən edilə bilər.
1. Coğrafi Yaxınlıq və Təhlükəsizlik
İranla Sərhəd: Azərbaycan İranla uzun sərhədə malikdir və hər hansı münaqişə zamanı sərhəd bölgələrində təhlükəsizlik riskləri artar. Həm də müharibə zamanı qaçqın axını ehtimalı mövcuddur ki, bu da Azərbaycana əlavə bir yük ola bilər.
İranın Azərbaycanla Münasibətləri: İran Azərbaycanın ən yaxın qonşularından biridir və hər iki ölkə arasında strateji maraqlar mövcuddur. Müharibə vəziyyətində Azərbaycan balanslı siyasət yürütməyə çalışmalıdır, çünki İranla qarşıdurma gərginliyi artıra bilər.
2. Azərbaycan-İsrail Münasibətləri
Strateji Tərəfdaşlıq: Azərbaycan və İsrail arasında yaxşı münasibətlər mövcuddur, xüsusən də müdafiə və energetika sahələrində. Müharibə zamanı Azərbaycan, İsraillə əlaqələrini qorumaq istəyə bilər, lakin bu, İranla münasibətləri gərginləşdirə bilər.
Təchizat və Ticarət Əlaqələri: İsraillə əlaqələrindən dolayı, Azərbaycan müxtəlif texnoloji və hərbi sahələrdə təchizat alır. Münaqişə dövründə bu təchizatların təhlükəsizliyi və davamlılığı məsələsi ön plana çıxar.
3. Enerji Təhlükəsizliyi və İqtisadi Təsirlər
Enerji İxracatı: Azərbaycan enerji ixrac edən ölkədir və İran körfəzi vasitəsilə enerji ticarəti həyata keçirir. Müharibə zamanı enerji marşrutlarının təhlükəsizliyi risk altına düşə bilər, bu da Azərbaycanın iqtisadiyyatına təsir edə bilər.
İnvestisiya və Ticarət İtkiləri: Münaqişənin yaratdığı qeyri-sabitlik iqtisadi ticarət və investisiyalarda azalmağa səbəb ola bilər. Müharibə zamanı neft və qaz qiymətlərində dalğalanmalar müşahidə oluna bilər ki, bu da Azərbaycanın büdcəsinə təsir göstərə bilər.
4. Daxili İctimai Rəy və Millət Vəkilliyinin Təsiri
Cəmiyyətin Mövqeyi: Azərbaycanda həm İran, həm də İsraillə bağlı müxtəlif mövqelər var. Müharibə zamanı Azərbaycan cəmiyyətində və diasporasında müxtəlif reaksiyalar ola bilər. Bu da hökumətin münaqişəyə yanaşmasına təsir edə bilər.
Türk Dövlətləri ilə Əlaqələr: Azərbaycan həm də Türkiyə ilə yaxın müttəfiqdir. Münaqişənin genişlənməsi halında Türkiyənin rolu da Azərbaycanın qərarlarına təsir edə bilər.
Azərbaycanın ən böyük marağı regional sabitliyi qorumaq və balanslı xarici siyasət yürütmək olacaq. Müharibə vəziyyətində Azərbaycan ehtiyatlı bir mövqe saxlamağa çalışa bilər, eyni zamanda regional təhlükəsizlik və maraqlarını qorumaq üçün diplomatik yollarla məsələləri həll etməyə səy göstərə bilər.
Belə olduqda Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı situatsiya necə dəyişə bilər?
İran-İsrail müharibəsi baş verərsə, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı situasiya bir neçə istiqamətdə dəyişə bilər. Hazırda Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə arasında strateji bir marşrut olaraq nəzərdən keçirilir və bu layihə, regionun iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrini inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. İran-İsrail müharibəsinin Zəngəzur dəhlizinə mümkün təsirləri aşağıdakı kimi ola bilər:
1. İranın Etirazlarının Güclənməsi
İran, Zəngəzur dəhlizinə qarşı çıxan ölkələrdən biridir və onun açılmasının öz sərhədlərinə təsir edəcəyini düşünür. Müharibə baş verərsə, İranın regionda öz maraqlarını daha qətiyyətlə müdafiə etməsi və Zəngəzur dəhlizinə qarşı mövqeyini gücləndirməsi mümkündür. Münaqişə dövründə İranın dəhliz əleyhinə təzyiq göstərməsi ehtimalı da arta bilər.
İran müharibə zamanı Ermənistanla daha yaxın əməkdaşlıq qura bilər və bu əməkdaşlıq Zəngəzur dəhlizinə qarşı bir blok yaratmağa yönələ bilər.
2. Regional Ticarət və Nəqliyyat Marşrutlarına Təsir
Zəngəzur dəhlizi, Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birbaşa əlaqəsini təmin etmək üçün nəzərdə tutulub. Müharibə vəziyyətində dəhlizin açılması təxirə salına və ya təhlükə altında qala bilər, çünki İran və Ermənistan bu məsələyə qarşı çıxış edə bilərlər.
Müharibənin yaratdığı qeyri-sabitlik dəhlizin ticarət potensialına da mənfi təsir edə bilər. Əgər münaqişə genişlənərsə, Ermənistan və Azərbaycan arasında diplomatik proseslər ləngiyə bilər ki, bu da dəhlizin açılmasını çətinləşdirər.
3. Türkiyə və Azərbaycanın Siyasi və Hərbi Əməkdaşlığı
Türkiyə və Azərbaycan Zəngəzur dəhlizinin açılmasını strateji əhəmiyyətli bir layihə kimi görür. Müharibə zamanı Türkiyənin rolunun güclənməsi və Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizinə yönələn mövqeyinin daha qətiyyətli olması mümkündür.
Türkiyə və Azərbaycanın hərbi əməkdaşlığı artarsa, bu, Zəngəzur dəhlizinin həyata keçirilməsinə də təsir göstərə bilər, çünki Türkiyə Azərbaycanın maraqlarını qorumaq üçün daha fəal şəkildə dəstək göstərə bilər.
4. Ermənistanla Diplomatik Gərginlik
Ermənistan, İran və İsrail arasındakı münaqişədə neytral qalmağa çalışsa da, Zəngəzur dəhlizinin açılmasında çətinliklər yarada bilər. İranın dəstəyi ilə Ermənistanın dəhliz layihəsinə qarşı daha sərt mövqedən çıxış etməsi ehtimalı var.
Münaqişə dövründə Ermənistan və Azərbaycanın diplomatik münasibətləri pisləşə bilər ki, bu da Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün tələb olunan danışıqları çətinləşdirər.
5. Beynəlxalq və Regional Təzyiqlər
Müharibə zamanı böyük dövlətlər, xüsusən Rusiya və Qərb, regiondakı təsir dairələrini qorumağa çalışa bilər. Bu da Zəngəzur dəhlizinin açılmasına təsir göstərə bilər. Məsələn, Rusiya, İranla yaxın münasibətlərini nəzərə alaraq, dəhlizə qarşı çıxış edə bilər, eyni zamanda Qərb ölkələri də layihəyə fərqli münasibət göstərə bilər.
Nəticə etibarilə, İran-İsrail müharibəsi Zəngəzur dəhlizinin açılmasını daha mürəkkəb vəziyyətə gətirə bilər. Diplomatik səylərin zəifləməsi, regional güclərin mövqelərinin güclənməsi və İranın layihəyə daha qətiyyətli şəkildə qarşı çıxması ehtimalı bu layihənin həyata keçirilməsini çətinləşdirə bilər. Lakin, Azərbaycan və Türkiyənin maraqları nəzərə alınsa, hər iki ölkə dəhlizin açılması üçün münaqişədən kənar balanslı və strateji qərarlar verməyə çalışacaq.
Gündəminfo Analitik ekspert qrupu
