Dünyanın yarısı aclıqla üz-üzə - RUSİYA-UKRAYNA SAVAŞI HƏR 10 NƏFƏRDƏN 1-Nİ AC QOYUR
Bu gün dünyanın iqtisadi nəşrləri məhz ərzaq qıtlığı, ərzaq çatışmazlığından yazır.
Nə baş verəcək?
Azərbaycan da daxil olmaqla dünyada aqrar sektor çöküş dövrünü yaşayır. Ərzaq tədarükü və təminatı çətinləşir. Qiymətlər bahalaşır.
Bu gün dünyanın ən nifuzlu iqtisadi dərgisi "The Economist" araşdırma aparıb.
“Münaqişə və aclıq bir-biri ilə sıx bağlıdır – biri şiddətləndikdə, digəri adətən onun ardınca gedir. İstənilən böhranda olduğu kimi, ən çox zərər çəkənlər ən yoxsul və ən həssas təbəqələrdir və qloballaşan dünyamızda bu münaqişənin təsiri bütün qitələrdə əks-səda verəcək”. Bu sözləri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Beynəlxalq Fondunun (IFAD) prezidenti Gilbert Hounqbo deyib. Ukraynada böhran dərinləşdikcə, Hounqbo da daxil olmaqla ekspertlər Rusiyanın işğalının qlobal ərzaq təhlükəsizliyinə təsiri barədə xəbərdarlıq edirlər. IFAD Ukraynada davam edən münaqişənin buğda, qarğıdalı və günəbaxan yağı kimi əsas məhsulların dünya tədarükünü məhdudlaşdıra biləcəyindən “çox narahatdır” və nəticədə ərzaq qiymətlərinin kəskin artmasına və aclığa səbəb ola biləcəyindən “çox narahatdır”. “Bu, qlobal ərzaq təhlükəsizliyini təhlükə altına qoya və geosiyasi gərginliyi artıra bilər”.
Qlobal ərzaq təhlükəsizliyinin hazırkı vəziyyəti necədir?
Beynəlxalq hesabatlara əsasən COVID-19 pandemiyasının iki ili artıq qlobal qida sistemlərinə və dünyanın 7,9 milyard insanını qidalandırmaq qabiliyyətinə xeyli ziyan vurub. Aclığa son qoymaq BMT-nin 2030-cu ilə qədər əldə edəcəyi 17 Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərindən ikincisidir. 2021-ci il Dünyada Qida Təhlükəsizliyi və Qidalanmanın Vəziyyəti hesabatında - BMT-nin beş agentliyi arasında əməkdaşlıq nəticəsində ortaya çıxan statistikaya əsasən ərzaq təminatı durumunun daha çətin olduğunu etiraf edirlər.
BMT-nin hesablamalarına görə, 2020-ci ildə dünyada 720 milyondan 811 milyona qədər insan aclıqla üzləşib.
Hər 10-dan biri olub və 2020-ci ildə 2019-cu ilə nisbətən təxminən 70 milyondan 161 milyona qədər çox insan aclıqla üzləşib.
Bəzi bölgələr digərlərindən daha çox təsirlənir. Hesabatda deyilir ki, Afrikada təxminən hər beş nəfərdən biri (21%) 2020-ci ildə aclıqla üzləşib ki, bu da hər hansı digər regionun nisbətindən iki dəfə çox və bir il ərzində 3 faiz bəndi artım deməkdir.
Latın Amerikası və Karib hövzəsində 2020-ci ildə hər 10 nəfərdən biri aclıqla üzləşib.
Yetərsiz qidalanma uşaqların böyüməsinə də təsir göstərir. 2020-ci ildə 5 yaşadək uşaqların təxminən 22%-i və ya 149 milyondan bir qədər çoxu böyümə geriliyindən əziyyət çəkirdi və belə inkişafı zəif olan uşaqların təxminən dörddə üçü yalnız iki regionda yaşayırdı: Mərkəzi və Cənubi Asiya (37%) və Saharadan cənubda. Afrika (37%).
Ukraynanın işğalı qlobal ərzaq təhlükəsizliyinə necə təsir edəcək?
Ukrayna qlobal qida sistemində böyük rol oynayır. IFAD bildirir ki, Rusiya ilə birlikdə iki ölkə dünyada ticarət edilən qida kalorilərinin ümumi 12%-ni təşkil edir.
Ukraynanın buğda və qarğıdalı ixracatının demək olar ki, yarısı (40%) artıq aclıq problemi ilə mübarizə aparan Yaxın Şərq və Afrikaya gedir və ərzaq qıtlığı və ya qiymət artımı sosial iğtişaşlara səbəb ola bilər.
Misir dünyanın ən böyük buğda alıcısıdır və bunun böyük hissəsini Ukrayna və Rusiyadan idxal edir.
Dünyanın nifuzlu "The Economist" dərgisi dünən yazırdı ki, taxıldan bir çox ailənin güvəndiyi subsidiyalı çörək hazırlamaq üçün istifadə edir.
Bununla belə BMT-nin Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Beynəlxalq Fondunun (IFAD) prezidenti Gilbert Hounqbo deyir ki, bu münaqişənin davam etməsi, birbaşa iştirak edənlər üçün artıq faciədir, bütün dünya, xüsusən də artıq ailələrini dolandırmaqda çətinlik çəkənlər üçün fəlakətli olacaq.
“İFAD dünyanın ən yoxsul ölkələrinin ərzaqla özünü təmin etməsini və dayanıqlığını artırmaq üçün fəaliyyətini davam etdirmək öhdəliyinə sadiqdir, lakin qısa müddətdə bu böhranın qlobal təsirlərini yumşaltmaq çətin olacaq. İndi münaqişənin dayandırılması yeganə həll yoludur”.
İndi bütün dünyanıə düşündürən də elə bu məqamdır.
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının məlumatına görə, qlobal ərzaq qiymətləri fevral ayında bir il əvvəlki ilə müqayisədə 20%-dən çox artaraq rekord səviyyələrə çatıb.
Dünya İqtisadi Forumunun tərəfdaşı "Yara International" 150 ölkədə fermerlərə məhsuldarlığı davamlı şəkildə artırmaq və aclıqla mübarizə aparmaq üçün dəstək verir.
Bu qurumun prezidenti və baş icraçı direktor Svein Tore Holsether xəbərdarlıq edir ki, gübrə ehtiyatlarının şimal yarımkürəsində daşınması üçün əsas mövsüm yaxınlaşdıqca, artan qaz qiymətlərinin üstünə gələn işğalın təsiri qlobal ərzaq təhlükəsizliyinin artıq böhran səviyyəsinə çatması deməkdir.
Bu gün dünya mediasında diqqətimizi çəkən daha bir məqam varş
Svein Tore BBC-yə deyib: “Dünya əhalisinin yarısı gübrələr nəticəsində qida alır... və bu, bəzi məhsullar üçün tarladan çıxarılsa, [məhsuldarlıq] 50% azalacaq.
Yəni bildiyimiz gübrə təminatı ilə bağlı da çox ciddi təhdidlər yaranacaq və nəticə etibarilə də aqrar sektorda məhsuldarlıq aşağı düşəcək.
Dünya üzrə statistika və nəhayətində beynəlxalq iqtisadi zincirlər bir daha onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox ölkələr, xüsusilə də neft ixracatçısı olan ölkələr ərzaq təminatı ilə bağlı ciddi problemlərlə üzləşəcəklər. Həm idxalat, həm gübrə, həm də tədarük göstəricilıəri ciddi problemlərin yaşanmasına səbəb olacaq. Qış aylarına doğru ciddi ərzaq təminatı və qıtlıq qaçılmazır.
Razi ABASBƏYLİ
