Zəlzələ zamanı nə üçün səmada işıqlar görünür? - Professordan maraqlı AÇIQLAMALAR
Fevralın 6-da səhər saatlarında Türkiyənin Qaziantep vilayətində, Kahramanmaraşın Pazarcık rayonunda 7,7 bal gücündə 6,4 bal gücündə zəlzələ baş verib. Dəhşətli zəlzələlər zamanı 41 mindən çox insan həyatını itirib, 100 mindən çox insan yaralanıb.
Avropa.info xəbər verir ki, təbii fəlakət zamanı səmada görünən işıq şüalarının niyə meydana gəldiyi maraq doğurub. Kandilli Rəsədxanası və Zəlzələ Araşdırma İnstitutunun direktor müavini professor doktor Ali Pınarın əvvəlki illərdə verdiyi açıqlamada zəlzələ işıqlarının fay hərəkətləri ilə əlaqəli olduğu bildirilib. Bəs zəlzələ zamanı işığın yaranmasına səbəb nədir? Zəlzələ zamanı çıxan işıq nədir, bu nə deməkdir? Nə üçün zəlzələ olanda səmada işıq görünür?
Zəlzələ zamanı görünən işıqlar hansılardır?
Deprem anında neden gökyüzünde ışıklar beliyor? Ortaya çıkan ışıkların nedeni nedir?
Zəlzələ Tədqiqat İnstitutunun direktor müavini Ali Pınar daha əvvəl verdiyi açıqlamada zəlzələ işıqları ilə bağlı bildirib ki, bu işıqlar istiliyə çevrilmə deyilən seysmik enerjinin 90 faizlik hissəsidir.
Ali Pınar fay hərəkəti ilə yığılan enerjinin yüzdə 90-nın istiliklə çıxmasını faydalı bir hadisə olaraq şərh edib: "Bir arızada yığılan seysmik enerjinin 90 faiziistiliklə tamamilə çıxarılır. Bu hərəkətlə böyük istilik əmələ gəlir. Yalnız qalan 10 faiz seysmik enerji ilə ayrılır".
Deprem anında neden gökyüzünde ışıklar beliyor? Ortaya çıkan ışıkların nedeni nedir?
Seysmik enerji nədir?
Yer qabığında enerjinin qəfil buraxılması zamanı baş verən dalğalanmalara seysmik dalğalar deyilir. Yer qabığının altında zəlzələ və ya partlayış zamanı böyük miqdarda enerji ayrılır. Buraxılan enerjinin bir hissəsi süxurların qırılma yolu ilə deformasiyasına sərf olunur. Qalanlar isə mühitin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq yerdə elastik dalğalar kimi yayılmağa davam edir.
Deprem anında neden gökyüzünde ışıklar beliyor? Ortaya çıkan ışıkların nedeni nedir?
Seysmik dalğalar zəlzələni yaradan qırılma və qırılma nəticəsində mənbədən uzaqda bütün istiqamətlərdə müxtəlif növlərdə yayılır.
Zəlzələ zamanı iki növ dalğa meydana gəlir: cisim dalğası və səth dalğası. Cisim dalğaları bütün istiqamətlərdə yayılır. Səth dalğaları isə yerin səthinə paralel olaraq yayılmağa davam edir.
Zəlzələ analitiklərinin indiyə qədər verdiyi açıqlamalarda, yığılan enerjinin hamısı seysmik dalğalara çevrilməsə və fərqli reaksiyalara (məsələn, işıq şüası kimi) səbəb olmasa, ölçülmüş zəlzələnin intensivliyi mövcud təcrübədən 10 dəfə böyük ola bilər.
Bəzi modellər zəlzələdən əvvəl və zəlzələ zamanı dolomit və riyolit kimi müəyyən qaya növlərində ionlaşmadan sonra ionlar süxurlardakı çatlardan yuxarı qalxdıqca zəlzələ işıqlarının yaranmasına əsaslanır. Bu ionlar atmosferə çatdıqda, hava ciblərini ionlaşdıraraq işıq yayan plazma yarada bilirlər.
